De Stichting Milieudefensie gaat Shell voor het gerecht dagen omdat Shell zich niets aantrekt van de accoorden van Parijs en maar door gaat met olie pompen en het gebruik van fossiele brandstoffen propageren. Ik ben blij dat er weer eens wat gebeurt! Milieudefensie zoekt mensen die mede de aanklacht willen indienen, maar hoezeer ik ook sta achter de doeleinden van de actievoerders, ik aarzel om me op te geven.
Indertijd, voor de zaak ‘Urgenda vs de Staat der Nederlanden’, behoorde ik wél tot de klagers. De rechtsgrond voor die zaak vond ik in principe duidelijk: de Staat heeft als een van haar taken de bescherming van haar burgers; dat staat in de grondwet. Klimaatverandering zal binnen weinige decennia de kinderen van nu in gevaar brengen en zéker hun kinderen en kleinkinderen. Onder meer door veel te weinig te doen aan het tegengaan van klimaatverandering schiet de Staat tekort in haar beschermende taak. Duidelijk! Die rechtszaak werd dan ook, tot verbazing van velen die hem niet serieus hadden genomen, door ‘ons’ gewonnen. (Niet dat ik méér heb bijgedragen dan een handtekening maar ik vereenzelvig me toch graag met de Urgenda mensen.) De rechter achtte zowel het gevaar voor (toekomstige) burgers alsook het tekortschieten gegeven de mogelijkheden overtuigend aangetoond.
Maar nú Shell. Op welke grond wordt Shell aangeklaagd; welke wet hebben ze overtreden? Tot mij verbijstering vind daarover niets op de website van Milieudefensie. Ja, vele teksten over hoe schandeljk Shell zich gedraagt, zoals “Dankzij eigen onderzoek, weet Shell al sinds de jaren ’80 dat olie en gas rampzalig zijn voor ons klimaat. Ondanks die kennis, is Shell alleen maar meer olie en gas gaan opboren. Daarmee lapt Shell het klimaatakkoord aan zijn laars.” Ik vind dat een beetje demagogisch want Shell was helemaal geen partner in dat accoord, dus waarom zouden ze er dan rekening mee moeten houden?
Maatschappelijke verantwoordelijkheid
Kennelijk wordt Shell aangesproken op zijn ‘maatschappelijke verantwoordelijkheid’. Ik heb het al een tijd moeilijk met dat begrip, vooral sinds er zo véél aan opgehangen wordt. Het komt me voor als afschuiven van onze verantwoordelijkheid als burger. We vergeten gemakshalve dat wij de regels gemaakt hebben, of toch tenminste de politici hebben gekozen die uit onze naam die regels hebben gemaakt.
De maatschappelijke verantwoordelijkheden van Shell zijn uitgebreid bij wet vastgelegd: ze moeten belasting betalen, aan milieu-eisen voldoen, mogen niet discimineren bij aannemen van personeel, moeten mannen en vrouwen gelijkelijk betalen, enzovoorts.
Nu is het ten eerste zo dat met deze wetten op grote schaal de hand gelicht wordt. Wetten worden, door Shell en ‘vrijwel iedereen’, zowel ontweken als ontdoken en desgewenst ‘aan de laars gelapt’. Handhaving vereist vaak samenwerking op EU niveau en Nederland zou dat moeten beviorderen maar in de praktijk is Nederland juist een van die landen die ‘economisch belang’ voorop stelt en de overeengekomen principes aan de laars lapt. Willen we dat niet? Dan moeten we daarover een proces tegen de Staat beginnen; dat heeft m.i. véél meer kans van slagen dan een proces tegen Shell.
Voorál echter vergeten we graag dat wij de regels gemaakt hebben van het economisch spel. Shell is een speler, maar wij bepaalden de spelregels. Shell beweegt zich, door de bank genomen, keurig ‘binnen de lijnen’. Ik zeg het nog sterker: áls Shell zich zou gedragen zoals Milieudefendie lijkt te bepleiten, zouden de aandeelhouders een proces kunnen aanspannen wegens wanbeheer.
Willen we iets anders, dan moeten we dat in de eerste plaats onszelf aantrekken want wij hebben gestemd op de politici die de spelregels in wetten hebben vastgelegd. En laat je niet wijsmaken dat Nederland als ‘klein landje’ willoos was overgeleverd aan de grootmachten; Nederland heeft een voortrekkersrol gespeeld bij het ontwerpen van Internationale handelsverdragen en het verankeren van de ‘onaanraakbare’ positie van multi-nationals.
We stonden erbij, keken ernaar en vonden het prima.
Zondebok
Mijn voornaamste weerstand tegen het aanklagen van Shell is een zeer simpele: wij vragen van Shell om ons van energie te voorzien. Als we over die leverancier niet tevreden zijn, dan nemen we toch gewoon een andere die het qua milieu beter doet? Maar nee, daar wringt nu juist de schoen: wij, burgers, eisen zó veel energie dat we aan grootscheepse steenkolenwinning an aanboren van nieuwe gas- en olievelden niet kunnen ontkomen.
Je kunt Shell veel verwijten (en dat moet ook zeker gebeuren!) maar ik zie er weinig heil in om van Shell ‘De Grote Boosdoener’ te maken. Dat leidt alleen maar af van waar het om gaat: wij zullen moeten open staan voor veranderingen in ons gedrag; wij zullen de prioriteiten moeten leggen waar ze horen; wij moeten moeten niet meer telkens opnieuw massaal stemmen voor korte termijn belangen maar van onze vertegenwoordigers eisen dat ze een plan voor de toekomst op tafel leggen waarover onze kinds-kinderen ons geen verwijten zullen maken. (Zie ook dit interview met Jan Terlouw).
Wij moeten, kortom, verantwoordelijkheid nemen voor het feit dat we het speelveld van ondernemingen als Shell zelf maken.
Hans