We moeten van het gas af! Iedereen roept het; zelfs staatssecretaris Wiebes. Na jarenlang lobbyen door milieu activisten, parlementariërs van diverse partijen en zelfs energieleveranciers is nu de ‘aansluitplicht’ voor nieuwbouwwoningen vervallen: nieuwe woningen hebben geen gasaansluiting meer. “Het gasloos maken van woonwijken is een belangrijke stap om het gebruik van fossiele energie terug te dringen” zegt ook de Stichting Natuur en Milieu die in 2016 een plan presenteerde om binnen 20 jaar 90% van alle woningen los te koppelen van het gasnet.
Ik volgde de discussie in de loop van de jaren met belangstelling en stijgende verbazing. Ik kwam er namelijk niet goed achter hoe men zich dat dan in de praktijk voorstelde. Waar zijn de cijfers? werd een vraag die me wakker hield. Voor één onderwerp, de auto, heb ik er begin vorig jaar nogal wat tijd in gestoken en kwam tot andere conclusies dan milieu organisaties en groene politici (http://www.mabelis.nl/hansblog/index.php/2017/02/16/rijdt-op-gas/). Het scenario van Natuur en Milieu komt me ongelooflijk onrealistisch voor; het lijkt me dat men voorbij ging aan alles wat we in de afgelopen decennia geleerd hebben over transities, innovaties en de weerbarstigheid van bestaande structuren. Of beter, wat we geleerd zouden kunnen hebben als we de rapporten van wetenschappelijke onderzoekers wat beter zouden lezen.
De weerzin tegen gas werd fors aangewakkerd door de ellendige verhalen van gedupeerde Groningers, ook al heeft dat probleem er eigenlijk niets mee te maken. Zover ik kan nagaan is het alternatief voor gas vooralsnog steenkool, dat een 2x zo hoge uitstoot aan CO2 veroorzaakt. Afschaffen van gas werkt dus voor het milieu volkomen averechts, lijkt me. Maar met al die weerstand tegen gas dacht ik ‘dat moet aan mij liggen’ en begon me al ongerust te maken over mijn geestelijke vermogens.
Alweer een compliment voor het radioprogramma Vroege Vogels dat vanmorgen een tegengeluid liet horen uit de mond van David Smeulders van de TU Eindhoven. (https://vroegevogels.bnnvara.nl/nieuws/niet-van-het-gas-af) En hij is, zoals hij ook aangaf, bepaald de enige niet die zich ongerust maakt over de hype ‘weg met de gasleidingen’.
Gasleidingen
Niet op beperking van ons energieverbruik (of zelfs maar de stijging daarvan) concentreerde zich de aandacht van milieu-organisaties en politiek. Zelfs beperking van het verbruik van fossiele brandstoffen is geen populair onderwerp (te ingewikkeld, wellicht?). Nee, de gasleidingen werden het meest zichtbare doelwit. Ik vind het prima om een aansprekend en eenvoudig punt tot speerpunt te maken, maar begon me steeds meer af te vragen waardoor die keuze werd ingegeven.
Had wellicht het feit dat afschaffing van de ‘aansluitplicht’ met één pennestreek geregeld kan worden er iets mee te maken?
De meeste voorstanders voor afschaffing van de gasleidingen geven maar weinig argumenten en dat zijn dan nog vaak ondeugdelijke argumenten vanuit milieu-perspectief. Bijvoorbeeld: we gaan een energie-transitie tegemoet en zullen over 20 jaar geen gas meer gebruiken, dus moet je nu niet investeren in gasleidingen die pas over 40 jaar afgeschreven worden. Maar hoe komen we dan over 20 jaar van dat gas-verbruik af? Door gas te vervangen door elektriciteit van centrales die met gas of het veel schadelijker steenkool worden gestookt, wellicht?
De TV-show van Arjen Lubach (https://www.youtube.com/watch?v=xW-VLPyxqAM) maakte als eens gehakt van alle mooie praatjes die geen ander doel lijken te dienen dan ons afleiden van het feit dat nog geen 5% van onze energie duurzaam wordt opgewekt.
Natuur & Milieu maakte tenminste een plan. Zij stellen zich voor dat de ontbrekende gasvoorziening vervangen zal worden door zonne-boilers, aardwarmte-installaties, warmtewisselaars en andere duurzame energiebronnen. Waaróm ze dat denken blijft mij echter duister.
Misschien gaat het op voor het beperkte aantal proef-woningen dat sinds 2010 werd gebouwd zonder gasaansluiting, maar dat zijn – begrijpelijk maar niet erg verstandig – nu juist woningen die geenszins representatief zijn voor de gemiddelde woning in ons land. (Sowieso koopwoningen en dan meestal met een eigen dak en ook nog op plekken waar een gasaansluiting extra duur is.)
Maar als je praat over 90% van alle woningen dan geloof ik daar absoluut niet in; eenvoudig overgaan op ‘alles elektrisch’ lijkt me veel meer voor de hand te liggen. Ik kan ook nergens onderzoek vinden dat deze droom van N&M ondersteunt in haar optimistische visie die voorbij lijkt te gaan aan tal van praktische belemmeringen die nochtans door velen al werden gesignaleerd. Een zoektocht op internet forums lijkt mijn zorg te bevestigen: het gaat vooral over omschakelen op elektriciteit. Kennelijk heeft het voortdurend hameren op ‘groene stroom’ en het ophemelen van de ‘elektrische auto’ het idee doen postvatten dat elektricitiet ‘schoon’ is. Hetgeen bepaald niet zo is want het merendeel wordt nog steeds opgewekt m.b.v. gas terwijl het aandeel steenkool jaarlijks toeneemt (!) als gevolg van toenemende vraag naar elektriciteit en zeker nog sterker zal toenemen als de gaswinning in Groningen wordt stopgezet.
Daarbij moet je je realiseren dat een gaskachel véél efficienter is dan een elektrische kachel die z’n energie krijgt uit een gasgestookte centrale. In feite is gas zeer geschikt als medium voor het transport van energie t.b.v. verwarming. De omzetting naar elektriciteit in een centrale brengt zo’n 30 á 50 procent verlies met zich mee, d.i. vrijkomende warmte die niet nuttig wordt gebruikt maar geloosd wordt in koelwater en de atmosfeer. Als je dat gas thuis verbrandt voor verwarming kun je een rendement van dik over de 90% halen. Die efficiency is principieel: bij élke omzetting van de ene vorm van energie in de andere treden verliezen op in de vorm van warmte die verloren gaat. Dus als het gaat om distributie van energie ten behoeve van verwarming kun je nooit beter doen dan de brandstof zelf te distribueren.
Op dit moment is alles wat duurzaam heet geassocieerd met elektriciteit, maar het zou best kunnen dat bijv. waterstof – een gas met een zeer hoge verbrandingswaarde per volume – veel efficiënter is voor de distributie van energie. Daar zullen we dan dat fantastische, goed verzorgde, net van gasleidingen goed voor kunnen gebruiken.
Het streven om binnen 20 jaar 90% van alle woningen af te koppelen van het gas lijkt me dan ook, eeh.., idioot dus.
Politiek gezwatel
De heldere bijdrage van David Smeulders aan het debat over gas en gasleidingen werd helaas op het eind ontsierd door de kletspraat van kamerlid Dilan Yeşilgöz-Zegerius, die daarvoor – onbegrijpelijkerwijze – ook nog lof kreeg toegezwaaid van Smeulders en de interviewster. Zoals het een politicus betaamt begon Dilan met geen antwoord te geven op de haar gestelde vraag (“Laat de politiek zich niet teveel meeslepen door de emoties betr. Groningen?”), werd niet gecorrigeerd en kreeg vervolgens de gelegenheid een reeks van vrijblijvende algemeenheden te debiteren in de trant van “wij nemen de klimaatverandering heel serieus” en “er zijn heel veel interssante innovaties” (met flink veel voorbeelden die de tijd lekker opvuilen) en “wij zetten in op diverse opties”. Het enige punt waar ik tenminste een betekenis aan kon toeschrijven was dat ze “een blauwdruk voor aanpak” niet zag zitten; “je moet dat per provincie, per gebied, per gemeente verschillend regelen” meende ze. Mij komt dat voor als grote onzin. Gas-netten zijn landelijk gekoppeld; elektricitietsnetten zijn internationaal gekoppeld. Hoezo zou het beleid per provincie verschillend moeten zijn? Wat voor nut zou dat hebben? Afschuiven van verantwoordelijkheid – háár verantwoordelijkheid – richting lokale bestuurders lijkt lijkt me de enige motivatie. Dilan gaf voorts als haar mening dat je “op deze manier de beste en de slimste oplossingen krijgt” – wat een verrassing!
Vroege Vogels houd je nou verre van politici want dat vereist een heel andere interview techniek. Je moet ze confronteren met hun eigen stem-gedrag en de standpunten van hun partij; je moet ze vangen op tegenspraken, wijzen op falend beleid dat ze voorstonden. Dat staat vér af van de manier waarop jullie aan verlegen en hakkelende wetenschappers en natuurvrienden een boeiend verhaal weten te ontlokken.
Hans