Er valt wat te vieren: het is nu 10 jaar geleden dat in de EU en vele andere landen de gloeilamp werd verboden. Daar was heel wat strijd aan vooraf gegaan en nog jaren na het verbod werd er veel gemopperd. Daar waren verschillende redenen voor.
De consumenten waren er in meerderheid niet blij mee om praktische redenen: het enige alternatief leek de spaarlamp en die had nogal wat nadelen vergeleken met de oude gloeilamp.
Veel fundamenteler was het verzet van een deel van het bedrijfsleven en van de verdedigers van vrije markt en een terughoudende overheid. Die wetgeving was in hun ogen een voorbeeld van uit de hand gelopen regeldrift; de overheid had zich met zulke zaken überhaupt niet te bemoeien.
Om hun standpunt kracht bij te zetten maakten beide druk gebruik van fabeltjes (de spaarlamp zou, door het erin verwerkte kwik, juist veel slechter zijn voor het milieu) en gelegenheidsargumenten tegen de spaarlamp als ‘langzame start’, ‘slechte kleurweergave’ enzovoort.
Ik kijk even terug op de afgelopen jaren en begin bij de halogeenlamp, die precies 60 jaar geleden op de markt kwam. Technisch bekeken is dat eveneens een gloeilamp, maar zo noemen we hem niet en hij valt ook niet onder het verbod. Een halogeenlamp verbruikt ca. 20% minder stroom dan een gewone gloeilamp en is ook veel milieuvriendelijker omdat hij minstens 2x zo lang mee gaat. Toch werd de halogeenlamp lange tijd vrijwel uitsluitend toegepast voor ‘spotjes’. Pas nét vóór het verbod op gloeilampen kwamen er – leve Ikea – goedkope 220V halogeenlampen op de markt die in alle opzichten de oude gloeilamp konden vervangen.
Iets om even bij stil te staan: al 50 jaar was er een technologie beschikbaar die evident beter is voor het milieu én de consument, maar blijkbaar was er de dreiging van wetgeving voor nodig om die technologie op de schappen te krijgen. De ouderwetse gloeilamp had al decennia eerder verdwenen moeten zijn, maar de fabrikanten vonden het blijkbaar wel best zo. Dit toont zonneklaar aan dat ook in dit soort, toch heel simpele, gevallen de vrije markt en concurrentie niet in staat zijn om de beste oplossing voor iedereen naar boven te brengen.
Dat werpt niet alleen een ander licht op de kracht van de ‘onzichtbare hand’ maar ook op het liberale idee dat de overheid zich met dit soort zaken niet dient te bemoeien.
De rest van het verhaal is minstens zo onthullend. Spaarlampen werden in snel tempo beter, maar nu zijn ze alweer zo goed als verdwenen en LED-lampen hebben geen start-tijd en een prima kleurweergave en desgewenst geven ze bij ‘dimmen’ een ‘gezellig geel’ licht zoals we dat bij gedimde gloeilampen gewend waren. Die technieken hebben het in recordtijd gebracht van laboratorium tot massamarkt. Moeilijk te geloven dat het toeval is dat al die ontwikkelingen, na 50 jaar vrijwel stilstand, nu net plaatsvonden na invoering van het verbod op gloeilampen.
Verlichting is trouwens bepaald niet het eerste voorbeeld van de innoverende kracht die uit kan gaan van wettelijke maatregelen: de automobiel industrie, de landbouw, de woningbouw – in vrijwel elke sector liggen de voorbeelden voor het oprapen.
hans